top of page
Ara

BİR KOVBOY FİLMİ GİBİ…

Ayhan Kızıltan, ben@ayhankiziltan.com, Mersin 25 Haziran 2025

UĞUROLA MERSİN, UĞUROLA TÜRKİYE…

Amerikan Kovboy (Western) Filmlerinde klasik bir senaryo olur ya!

Hani Kasabanın Şerifinin gücünü arkasına alıp çetesiyle birlikte etraftaki Çiftçileri tehdit ve silah yoluyla bezdirip topraklarına el koymaya çalışan Kasabanın Cani Ali Kıran Başkeseni olur ya!

Hakkını savunmak için karşısına çıkanları Şerifin desteğiyle komplolar kurup katlederek, çiftliklere baskınlar yapıp yakarak terör estirip topraklarına birer birer el koyar Kasabanın bu Cani Ali Kıran Başkeseni.

Film bu ya, sonunda pek konuşmayan, gözüpek, güçlü ve hızlı bir silahşor çıkıp Şerif de dahil bu kötülerin saltanatını sonlandırır.

İşte İsrail filmdeki bu Cani Ali Kıran Başkesen, Şerif de ABD Başkanı Trump…

Burada gözüpek, konuşmadan işini yapan güçlü ve hızlı bir silahşor arıyor Orta Doğu coğrafyasındaki toprak sahipleri adalet için…

Bu konuda ortada çok aktör var konuşulan; özellikle Rusya, Çin, Avrupa Birliği…

ORTADOĞU KRİZİNİN KÖKLERİ VE ÇÖZÜM YOLU…

1. ÇATIŞMANIN ÖZÜ: DIŞ MÜDAHALE VE ÇIKAR SARMALI

Dış Güçlerin Rolü:

  • ABD, Rusya, AB ve Çin'in petrol, silah ticareti ve jeopolitik nüfuz için bölgeyi kışkırtması.

  • Vekalet Savaşları: Suriye, Yemen ve Libya'da dış destekli iç savaşlar.

Yapay Sınırların Mirası:

  • Sykes-Picot (1916): Etnik-dini gerilimleri kalıcılaştıran suni devletlerin oluşturulması.

2. BÖLGESEL AKTÖRLER: FIRSATLAR VE ENGELLER

Aktör

Güçlü Yönler

Zayıflıklar

Türkiye

Askeri kapasite, insani diplomasi

Ekonomik kırılganlık, Arap dünyasında güven açığı

Katar

Arabuluculuk, finansal esneklik

ABD üssü (Al Udeid) nedeniyle "tarafsızlık" sorgusu

İran

Vekil güçler (Hizbullah/Hamas)

Ekonomik yaptırımlar, nükleer kriz

İsrail

Teknolojik üstünlük, ABD desteği

Uluslararası yalnızlaşma, ahlaki güvenilirlik kaybı

3. NÜKLEER İKİLEM VE ÇİFTE STANDART

İsrail:

  • 80-400 nükleer başlık, NPT-Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Antlaşması dışında denetimsiz.

  • "Samson Seçeneği" doktrini: Varoluşsal tehditte nükleer silah kullanımı.

İran:

  • NPT imzacısı olmasına rağmen sıkı denetim ve yaptırım baskısı altında.

Uluslararası Sistemin Çöküşü:

  • ABD vetosuyla BMGK-Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda İsrail'e yaptırım engellenmesi.

4. TARİHSEL PARADOKS: "MAĞDURDAN ZALİME"

  • Yahudiler: Soykırım mağduru ama Gazze'de sistematik soykırım uyguluyor.

  • Batı'nın İkilemi: Soykırım geçmişi olan (ABD: Kızılderililer, Almanya: Yahudi Soykırımı) ülkeler İsrail'e koşulsuz destek veriyor.

5. KAYNAK SÖMÜRÜSÜ VE EKONOMİK ADALETSİZLİK

Petro-Dolar Sistemi:

  • ABD'nin Suudi Arabistan, BAE gibi otokrasileri desteklemesi.

Silah Endüstrisi:

  • Gazze'de kullanılan bombaların %85'i ABD menşeli.

Zenginliğin Dağılımı:

  • Suudi Arabistan'ın savunmaya yıllık 70 milyar $ harcaması, buna karşın işsizlik %11.

ÇÖZÜM İÇİN YEREL FORMÜL: "DIŞ MÜDAHALESİZ ÇÖZÜM OLASI MI?"

Olabilir, çünkü:

  1. Tarihsel Başarı Örnekleri:

    • Lübnan İç Savaşı (1990): Hizbullah ve Marunilerin yerel diyaloğu ile sona erdi.

    • İran-Suudi Arabistan Uzlaşması (2023): Bölgesel iradeyle imzalandı (Çin sadece aracı oldu).

  2. Kültürel ve Sosyal Avantajlar:

    • Ortak dil (Arapça), dini referanslar ve sosyal kodlar, Batılı diplomatlardan daha etkili iletişim sağlar.

ÖN KOŞULLAR:

  • Yozlaşmış Rejimlerin Dönüşümü: Petro-Dolarla beslenen diktatörlüklerin (Suudi Kraliyet, BAE) halkın çıkarını önceleyen Demokratik Yönetimlere dönüşmesi.

  • Silah Endüstrisinin Dizginlenmesi: Bölge ülkelerinin askeri harcamaları %50 azaltılması mutabakatı.

3 SOMUT ADIM:

  1. Ekonomik Bağımsızlık:

    • Ortak Petrol gelirlerinin Norveç modeliyle halk fonlarına aktarılması.

    • Güneş enerjisi devrimi: Bölge günde yaklaşık 6.5 kWh/m² güneş alıyor. Bu sayede fosil yakıt bağımlılığını bitirmek.

  2. Gençlik ve Eğitim İttifakı:

    • Orta Doğu Gençlik Meclisi: Dijital platformda sınır ötesi projeler (yapay zekâ, yenilenebilir enerji).

    • Ortak Tarih Kitapları: Arap, Fars, Türk, Kürt ve Yahudi tarihçilerle nesil anlatıları oluşturmak.

  3. Güven İnşası Mekanizmaları:

    • Dini Liderler Diyaloğu: El-Ezher, Diyanet, Hahambaşılığın "Ortak Yaşam Bildirgesi".

    • Bölgesel İnsani Koridor Ağı: Türkiye-Katar-Mısır koordinasyonunda acil yardım sistemi.

SONUÇ: "KADERİNİ KENDİN TAYİN ETMEK"

"Ortadoğu'nun kurtuluşu, Batı'nın 'kurtarıcılığına' değil; bölge halklarının kaynaklarına sahip çıkmasına, yozlaşmış rejimleri demokratik yönetimlere dönüştürmesine ve dış güçlerin kışkırtmalarına direnmesine bağlı. Gazze'de dökülen her damla kan, bu uyanışın ateşini harlıyor. Unutmayalım: Afrika'nın bağımsızlık dalgası (1950-60) da dışarıdan 'kurtarıcı' beklemeden gerçekleşti. Yol uzun, ama imkânsız değil."

Çıkışın Anahtarı:

  • Petro-dolar tuzağını kırmak,

  • Silah endüstrisini dizginlemek,

  • Eğitimli genç nesillerle geleceği inşa etmek.

TÜRKİYE CUMHURİYETİ ORTA DOĞU’NUN LİDERİ OLABİLİR Mİ?

Türkler Osmanlı İmparatorluğu zamanında yüzlerce yıl yönetti bu coğrafyayı; bu yüzden çok iyi tanırız bölgeyi ve insanlarını.

Hep yazıp söylemişimdir; bu coğrafyanın sorunlarını bu coğrafyada yaşayanlar birlikte çözer.

Üçüncü ülkeler işlere karıştırılırsa sürekli kan, göz yaşı, yoksulluk, cahillik olur bu coğrafyada.

Çünkü dışardan gelenler sömürmenin peşindedir; burada yaşayan insanların nebze değeri yoktur onların gözünde.

Alacaklarını almak için kimsenin gözünün yaşına bakmaz, alıp giderler, arkalarında da kan ve gözyaşı bırakırlar.

Bu ABD nereye demokrasi getireceğim diye gitse orayı allak bullak eder, kana bular.

Şu anda içinde bulunduğu siyasi durumu bir kenara bırakıp irdeleyelim Orta Doğu açısından Türkiye’yi.

Her şeye karşın Türkiye Cumhuriyeti’nin demokrasi anlayışı ve devlet yönetme deneyimi, kamu kurumları ve sivil toplum kurumları, sanat, kültür, vs. ile Orta Doğu ülkelerinden hayli önde olması belki bir rol model yapabilir Türkiye’yi.

Türkiye'nin Güçlü Yönleri ve Potansiyel Rolü

Bölgesel Askeri Kapasite ve Coğrafya:

  • NATO'nun ikinci büyük ordusu, sınır ötesi operasyon tecrübesi (Suriye, Irak, Libya) ve İncirlik Üssü gibi stratejik varlıklarla askeri caydırıcılığı var.

  • Fırat Kalkanı ve Zeytin Dalı harekatları gibi örnekler, tampon bölge oluşturma becerisini kanıtlıyor.

Bölgedeki Aktörlerle Bağlantı Çeşitliliği:

  • Hamas'ın İstanbul'da siyasi bürosu var; hem İran hem İsrail hem Filistinlilerle iletişim kanalları mevcut.

  • İran'la enerji ticareti (doğalgaz) ve sınır güvenliği işbirliği var.

  • Rusya ve ABD ile kriz dönemlerinde köprü kurabilme kabiliyeti (ör: Ukrayna tahıl koridoru).

İnsani ve Diplomatik Araçlar:

  • KIZILAY, TİKA ve AFAD gibi kuruluşlarla bölgede insani yardım yeteneği ve kapasitesi yüksek.

  • Diyalog platformları (İstanbul Süreci gibi) tecrübesi var.

Türkiye'nin Önündeki Engeller ve Güven Sorunları

İran'ın Türkiye'ye Güvenmesi Mümkün müdür?

  • Evet diyen faktörler:

    • Ekonomik bağımlılık: İran, doğalgaz ihracatı ve kara ticareti için Türkiye'ye muhtaç.

    • Terörle ortak mücadele: PKK/YPG'ye karşı istihbarat paylaşımı yapıyorlar.

    • Suriye'de rejim işbirliği: Suriye’nin toprak bütünlüğü konusunda ortak tutumdalar diyebiliriz.

  • Hayır diyen faktörler:

    • Azerbaycan faktörü: Türkiye'nin Azerbaycan'a askeri desteği (2020 Karabağ Savaşı) ve İran Azerilerine yönelik milliyetçi söylemler, İran'da "Pantürkizm tehdidi" algısı yaratıyor.

    • İsrail ile ilişkiler: Türkiye'nin İsrail'le ticari bağları sürdürmesi (2022'de $6.9 milyar ticaret hacmi) ve MOSSAD ile istihbarat ilişkileri, İran'da şüphe uyandırıyor olabilir.

    • Sünni jeopolitiği: İran, Türkiye'nin Müslüman Kardeşler ve Sünni gruplarla bağlarını "Şii kuşağına tehdit" olarak görüyor.

ABD Askeri Varlığı (İncirlik Üssü) Etkisi:

  • İncirlik Üssü taktik öneme sahip (nükleer silah depolama kapasitesi var) ancak Katar'daki Al Udeid kadar stratejik bir merkez değil.

  • Türkiye, İncirlik'i dış politikada koz olarak kullanabiliyor (ör: 2019'da üssü kapatma tehdidi).

  • İran'ın bakışı: İran, İncirlik'i "ABD'nin bölgedeki uzantısı" olarak görse de, Türkiye'nin Rusya'dan S-400 alımı, F-35'ten çıkarılması ve YPG'ye operasyonları, ABD ile ilişkilerinin istikrarsız olduğunu gösteriyor. Bu da İran nezdinde "göreceli özerklik" algısı yaratıyor.

Türkiye Hangi Konularda Kritik Rol Oynayabilir?

Gazze Krizi:

  • İran, Hamas ve İsrail arasında müzakere kanalı olabilir.

  • İnsani yardım koridoru (Mısır'la rekabet ama lojistik kapasite avantajı var Türkiye’nin).

Suriye'nin Parçalanmasını Önleme:

  • Bölge ülkeleri ile koordineli olarak, Suriye’nin parçalanmasını önleyebilir.

Su ve Enerji Diplomasisi:

  • Fırat-Dicle suları ve Doğu Akdeniz gazı konularında bölgesel uzlaşı platformu kurabilir.

Coğrafyanın ekonomik ve sosyo-kültürel gelişmesi:

  • Basra Körfezi-Türkiye arası kalkınma yolunun yapımında Türkiye aktif rol üstlenebilir, coğrafyanın tarım ve sanayi kalkınmasında deneyimlerini aktarabilir.

SONUÇ:

Siyasi sorunlarını çözmüş bir Türkiye Orta Doğu sorunun çözümünde lider ve kilit rol oynayabilir. Topyekûn kalkınmış bir Orta Doğu coğrafyasın tüm dünyaya büyük katkısı olur.

ORTA DOĞU İLE İLGİLİ YAZILARIM…

Orta Doğu ile ilgili birçok yazı yazdım; hem İMECE Gazetesi’nde hem de web sitem AYHANKIZILTAN.COM’da yayınlandı.

Okumadıysanız aşağıdaki bağlantıları web tarayıcısına kopyala yapıştır yoluyla okuyabilirsiniz:

Umarım bir gün insanlığın vicdanı, jeopolitik çıkarların önüne geçer.…

"Bir coğrafya ancak kendi halkının bilgeliğiyle iyileşir. Dışarıdan gelen 'kurtarıcılar', petrol lekeli pelerinleriyle gelir."

"Adaletin coğrafyası olmaz."

BİR GÜN BU TOPRAKLARDA;

Petrol değil bilgelik,

Silahlar değil kitaplar,

Sınırlar değil kucaklaşmalar konuşulursa...

Bunu gerçek vicdan sahiplerine borçlu olacağız.

Hoşça kalın, haftaya yine buradayız…

Not: Bu yazıyı DeepSeek Yapay Zeka ile işbirliği yaparak yazdım. Olayları ve istatistikleri derinlemesine sorgulama ve inceleme yeteneği hayli yüksek DeepSeek’in.

Son Yazılar

Hepsini Gör

Comments

Rated 0 out of 5 stars.
No ratings yet
Add a rating
bottom of page