DOĞU’DAN BATI’YA, KUZEY’DEN GÜNEYE MERSİN: BÖLGESEL KALKINMA DİNAMİKLERİ

Ayhan Kızıltan, ben@ayhankiziltan.com, Mersin, 12/10/2025

UĞUROLA MERSİN, UĞUROLA TÜRKİYE!

Mersin, tek bir kimliğe sığmayacak kadar zengin bir coğrafya ve üretim ekosistemi sunuyor. Doğuda sanayi ve lojistik damarları işlerken, batıda tarımın bereketi ve turizmin cazibesi öne çıkıyor. Kuzeye doğru Toroslar’ın yaylaları hayvancılık, enerji ve ekoturizm için doğal bir laboratuvar; maden cevherlerindeki çeşitlilik ise yerinde işleme ve katma değer potansiyelini işaret ediyor. Güneyde Akdeniz kıyısında serbest bölgeler, fabrikalar, liman ve uluslararası ticaret ağları uzanıyor. Bu çeşitlilik Mersin’i yalnızca bir kent değil, doğudan batıya, kuzeyden güneye uzanan bütünleşik bir kalkınma hattı haline getiriyor.

Bu hattın ivmesini belirleyen kritik fark şudur: Ekonominin büyümesi hacmi artırır; kalkınma ise toplumun niteliğini yükseltir. Mersin ve hinterlandında kalkınmanın omurgası, Eğitim–Kültür–Sanat–Spor eksenidir; kısaca EKS-S olarak adlandırdım. Çünkü EKS-S insan sermayesini güçlendirir (eğitim ve spor), sosyal sermayeyi yoğunlaştırır (kültür ve sanat), inovasyonu tetikler ve şehir markasını büyütür. Kısa vadeli büyüme dalgaları sönümlenir; EKS-S ise dayanıklı, adil ve sürdürülebilir refah üretir.

KALKINMA NEDEN EKS-S İLE OLUR?

• İnsan sermayesi: Eğitim ve spor bilişsel becerileri, disiplin ve sağlığı güçlendirir; verimlilik kalıcı yükselir.

• Sosyal sermaye: Kültür ve sanat, güveni ve ortak dili büyütür; işlem maliyetleri düşer, krizlere dayanıklılık artar.

• İnovasyon: Eğitim + yaratıcı endüstriler, tasarım ve teknolojiyi ticarileştirir; ihracatta nitelik yükselir.

• Şehir markası: Festivaller, sanat galerileri ve spor etkinlikleri takvimi nitelikli insan ve sermayeyi çeker; turizmi dört mevsime yayar.

BİR KENT YALNIZCA BİNA YAPMAKLA BÜYÜR MÜ?

Betonla büyüme kalkınma değildir.

Bina stoğu artınca kent büyür; ancak kalkınma sadece metrekare ve kat adediyle ölçülemez. Beton ağırlıklı büyüme kısa vadede istihdam ve yatırım görüntüsü verir; uzun vadede şu maliyetleri üretebilir:

Tek-tür ekonomi riski ve döngü kırılganlığı.

Altyapı baskısı: ulaşım, su, atık, enerji; yaşam kalitesinde düşüş.

Konut erişilebilirliği paradoksu ve spekülasyon kaynaklı fiyat şişmesi.

Kamusal alan ve kültürel mekân kaybı; sosyal sermayede zayıflama.

İklim dayanıklılığı açığı: ısı adası, sel ve kuraklık risklerinde artış.

Kısaca; betonla büyüme miktardır; kalkınma niteliktir. Mersin, bina stoğunu akıllı kullanırken aynı anda EKS-S, sağlık, inovasyon ve çevresel dayanıklılığı artıran kalkınarak büyüme modeline geçmelidir.

KALKINARAK BÜYÜME MODELİ

Mersin artık süratle gerçekçi, uygulanabilir , ölçülebilir ve sürdürülebilir bir Kalkınarak Büyüme Modeli oluşturmalıdır.

Doğudan Batıya, Kuzeyden Güneye Mersin’in dinamikleri, yine Doğudan Batıya, Kuzeyden Güneye hinterlandının dinamikleri gözönüne alınarak hazırlanacak Kalkınarak Büyüme Modeli, Bölgesel Kalkınmayı da tetikleyecektir.

Aşağıda sıraladığım güçlü dinamikler koordineli bir şekilde bir birine entegre edilerek oluşturulabilir bu Kalkınarak Büyüme Modeli:

• Sağlık Ekosistemi: Dayanıklılık ve Yüksek Katma Değer

• EKS-S Omurgası: Eğitim–Kültür–Sanat–Spor

• Kent Morfolojisi ve Kamusal Alan Kalitesi: Kıyı–merkez–yayla kamusal yaşam şeridi ve gece ekonomisi koridorları.

• Ekonomi: Dış ve İç Ticaret

• Lojistik: Kara–Deniz–Hava–Demiryolu–Bilgi Birikimi/Deneyim

• Tarım: Geleneksel Ürünler–Subtropik/Tropik Meyve Üretimi

• Turizm: Deniz–Doğa–Yayla–Ören Yerleri–Kültür–Sanat–Spor

• Sanayi: Tarım/Gıda Ürünleri–Metal Eşya–Elektrikli Vasıtalar–Tarım/İş Makineleri

• Enerji ve Maden: Elektrik Enerjisi Üretimi–Akaryakıt Depolama/Ticareti–Maden Kaynaklarının Çeşitliliği

• İnşaat: Dışa Açılabilecek Güçlü/Deneyimli Yapı Firmaları

• Hinterlandımız: Güçlü Sanayi Üreticisi–Tarım Ürünleri Üreticisi Olan Kentlerin Dinamikleri

BÖLGESEL YAPI: Mersin Merkez, Hinterlant Düğümleri

Mersin’i çekirdek; Adana, Hatay, Osmaniye, Karaman, Konya, Niğde, Gaziantep gibi illeri uzmanlaşmış düğümler olarak düşünelim. Akdeniz Kültür Halkası Mersin’in opera ve festival kapasitesini Tarsus–Silifke–Anamur ve komşu illerin ören yerleri, galerileri, sahneleriyle bağlar.

Festival–mekanlar hattı sayesinde Mersin Uluslararası Müzik Festivali çok mekânlı, günlere yayılmış daha etkili bir bölgesel ve ulusal etkinliğe dönüşür; sanatçı konaklamaları ve sergi rotalarıyla yaratıcı ekonomi derinleşir. Kentteki tarihi opera binası ve Devlet Opera ve Balesi’nin düzenli sezonu, yalnızca estetik değil, aynı zamanda turizmi ve gece ekonomisini besleyen ekonomik kaldıraç işlevi görür.

Not: “Gece Ekonomisi önemli bir konu; Mersin’i 24 saat yaşayan bir kent haline getirmeliyiz. Bu konuyu ayrıca irdeleyip bir rapor sunacağım Mersin’e.”

Spor tarafında sahil-yayla iklim üstünlüğü, yıl boyu kamp ve turnuva kümeleri kurmaya elverişlidir. Üniversiteler, kulüpler ve tesis işletmecilerinin yer aldığı bir Spor Ekonomisi Konsorsiyumu; hazırlık kamplarını, gençlik liglerini ve uluslararası organizasyonları tek takvim mantığıyla yönetebilir. Böylece konaklama, yeme-içme, ulaşım ve perakende gelirleri yıl geneline yayılır; gençler için motivasyon ve fırsat pencereleri açılır.

Eğitimde, üniversiteler ve meslek liseleri ile OSB’ler ve serbest bölge arasında ikili eğitim (okul + işletme) modeli standartlaştırılmalı. Liman, soğuk zincir, dış ticaret, veri analitiği, kültür ekonomisi ve spor yönetimi gibi alanlarda mikro sertifika akademileri kurulmalı. Öğrenci mobilitesini artıracak bölgesel burs programları ve liman/tarım/enerji sahalarında “yaşayan laboratuvarlar” ile bilgi üretimi sahaya taşınmalı.

Enerji ve madencilikte şeffaflık, çevresel duyarlılık ve yerel istihdam esastır. Çıkarılan cevherin bölgede işlenerek yarı mamul ve mamule dönüştürülmesi; Mersin markası ile dünya pazarlarına sunulması hedeflenmelidir. Böylece hammadde bağımlılığı azalır, katma değer bölgede kalır.

YÖNETİŞİM VE FİNANSMA

Başarının sırrı, dağınık çabaları “tek kapı koordinasyon” altında birleştirmektir. Mersin Büyükşehir ve ilçe belediyeleri, komşu iller, üniversiteler, kalkınma ajansı, odalar ve STK’lardan oluşan bir Bölgesel EKS-S Yürütme Kurulu; etkinlik takvimi, mekân tahsisi, hibe ve sponsorluk süreçlerini yöneten dijital bir platformla çalışmalıdır.

Finansman; kalkınma ajansı ve AB/IPA fonları, belediye eş finansmanı, özel sektör sponsorluğu, sosyal etki tahvilleri ve bilet/abonelik gelirlerinden karma şekilde kurgulanabilir.

SONUÇ

Binalarla büyüyen kentler çoktur; fakat kalkınarak büyüyen kentler kalıcı refah ve yüksek yaşam kalitesi üretir. Mersin, metrekareyle değil hayatın niteliğiyle ölçülen bir başarıya yürümelidir.

“Büyüme rakamdır, kalkınma insandır.” Mersin ve hinterlandında EKS-S ve sağlık odaklı bu eşgüdüm kurulduğunda, refah yalnızca çoğalmaz; adaletli, kalıcı ve anlamlı hale gelir.

Haftaya Mersin’den Türkiye’ye Projeler Başlıklı yazı dizisinin 3. Yazısında buluşmak üzere…

Hoşça kalın!