OVP’DEN UVP’YE: PLANLAMA DEVLETİ OLMAK

Ayhan KIZILTAN
14 Eki
3 dakikada okunur

Ayhan Kızıltan, ben@ayhankiziltan.com, Mersin, 14/10/2025

PLANSIZ KALKINMA OLMAZ

Bu yazım “NEDEN DÜŞMÜYOR? TÜRKİYE’DE ENFLASYONUN GERÇEK YÜZÜ” başlıklı bir önceki yazımın devamıdır.

O yazıda, “Enflasyonla mücadele, yalnızca faiz ve ücret ekseninde yürütüldüğünde, yoksullaştıran istikrar üretir. Gerçek çözüm dengeyi kurmakla mümkündür” diyerek çözümün çok boyutlu olması gerektiğini vurgulamıştım.

Bu yazıda ise, “Türkiye’nin uzun yıllardır uyguladığı Orta Vadeli Program (OVP) yaklaşımının sınırlarını ele alıyor ve sürdürülebilir kalkınma için Uzun Vadeli Program (UVP) Planlamanın gerekliliğini tartışıyorum.”

Türkiye’nin bugüne kadar uygulamakta olduğu Orta Vadeli Plan (OVP) yalnızca enflasyonu düşürme üzerine odaklanmış sıkı para politikasından ibarettir. Türkiye’yi idare etmiş olan Hükümetlerin çoğu sıkı para politikasına odaklanmış kısa ve orta vadeli planlarla enflasyonu düşürmeye çalışmıştır hep.

Bu konuya bir başka yazımda da değinmiştim: “ENFLASYON: SIKI PARA POLİTİKASI VE SONRASI??? “

OVP’NİN SINIRLI ÇERÇEVESİ

Türkiye’de uygulanan OVP’ler genellikle sıkı para politikası ekseninde şekillenmiştir. Geleneksel çözüm reçeteleri şunlardır:

Faizleri yükselt,

Vergileri arttır,

Halkın kemerlerini sıktır,

Devletin harcamalarını denetle ve kıs (bütçe açığını bitirir),

Belediyelerin harcamalarını denetle ve kıs (bütçe açığını bitirir),

Yolsuzluğu önle (bütçe açığını bitirir),

Sıcak para temini (verimli kullanılmazsa çok tehlikeli),

Kamu kurumlarından siyasetçilerin elini çek (bütçe açığını bitirir, devlet kurumlarının verimli çalışmasını sağlar).

Ancak uygulamada en çok tercih edilenler şunlardır: Faiz artırımı, vergi yükünün arttırılması, halkın kemer sıkması ve sıcak para arayışı.

Bu yaklaşım, yükü büyük ölçüde ücretli kesime ve emeklilere bindirmekte; enflasyonun kalıcı olarak kontrol altına alınmasını zorlaştırmaktadır.

KEMER SIKMA SONRASI BELİRSİZLİK VE GÜVEN SORUNU

Kısa vadeli istikrar politikalarının ardından bir Uzun Vadeli Planın (UVP) olmaması, toplumda ciddi bir güven eksikliği yaratmaktadır. Şu sorular cevapsız kalmaktadır:

Ücretler enflasyon karşısında korunacak mı?

Refah artışı sağlanacak mı?

Üretim nasıl artırılacak?

İşsizlik nasıl önlenecek?

Döviz kuru istikrarı sağlanacak mı?

Vergi adaleti tesis edilecek mi?

Alım gücü yükselecek mi?

Bu belirsizlikler, ekonomik karar alma süreçlerinde öngörülebilirliği azaltmakta ve toplumsal uzlaşıyı zayıflatmaktadır.

UVP olmadan uygulanan kısa ve orta vadeli planlar hedefleri tuttursa da kısa bir süre sonra başa dönüyoruz. Yani, kısır bir döngüye giriyoruz; enflasyon yeniden canlanıyor. Sonra yine para politikaları devreye giriyor; bu durum böyle bir döngü halinde sürüp gidiyor.

FİYAT İSTİKRARININ GERÇEK ANLAMI

Fiyat istikrarı, fiyatların düşmesi değil; kararlı ve öngörülebilir bir artış temposu anlamına gelir. Ekonomik aktörlerin yarın ne olacağını bilmesi, ekonominin nefes almasını sağlar.

Kalıcı Fiyat İstikrarı İçin Temel Şartlar:

Üretim kapasitesinin artırılması

Kur istikrarı ve döviz güveni

Mali disiplin ve adaletli vergi politikası

Ücret politikasında öngörülebilirlik

Bağımsız kurumlar ve güven ortamı

Türkiye İçin Altı Yapısal Dönüşüm Alanı

Tarım: Gıda güvenliği ve kırsal kalkınma

Enerji: Yerli ve yenilenebilir kaynaklara geçiş

Sanayi: İthal girdiyi azaltan üretim modeli

Lojistik: Mersin gibi stratejik bölgelerin merkez rolü

Turizm: Katma değeri yüksek hizmet ihracatı

Finans: Sermaye birikimini üretime yönlendiren mekanizmalar

Eğitim: Düşünen, sorgulayan, araştıran, yeni fikirler ve çözüm üreten bilinçli toplum

Teknoloji: Katma değerli üretim ve rekabet üstünlüğü

Faiz değil, üretim ve güven kalıcı çözümün anahtarıdır.

İstikrar rakamla değil, rahatlayan yaşamla ölçülür.

Gerçek istikrar, yine sizin sözünüzle: Halkın mutfağında başlar.

KRİZ EKONOMİSİNDEN PLANLI EKONOMİYE GEÇİŞ

Kısa vadeli kriz yönetimi yerine, uzun vadeli planlama esas alınmalıdır. Bu geçiş üç aşamada mümkündür:

Kısa vadede: Güven ve iletişim politikalarıyla beklentileri yönetmek

Orta vadede: Üretimi destekleyen sanayi politikaları

Uzun vadede: Kurumsal bağımsızlık, eğitim reformu, verimlilik ve teknoloji yatırımları

UVP: KISIR DÖNGÜYÜ KIRACAK KURUMSAL ÇERÇEVE

OVP, doğası gereği 3 yıllık bir uyum programıdır. Ancak hedefler tutsa bile, ülkeyi nereye götüreceğini belirleyen 10–15 yıllık bir Uzun Vadeli Program (UVP) olmadan kalıcı dönüşüm sağlanamaz.

Uzun Vadeli Program (UVP); kurallar ve güven üzerine oturan, maliyeti düşüren yatırımları önceleyen, vergi–harcama–enerji–lojistik–insan sermayesi ekseninde üretkenliği artıran bir ana plan olmalıdır. Bu plan, Türkiye’nin her 2–3 yılda bir aynı döngüye dönmesini engelleyecek kurumsal çıpa işlevi görür.

OVP, adı gereği 3 yıllık bir istikrar/uyum programıdır; hedef tutsa bile ülkeyi nereye götüreceğini söyleyen 10–15 yıllık bir Uzun Vadeli Program (UVP) olmadan kalıcı dönüşüm üretmez.

PLANLAMA: İSRAFIN PANZEHİRİDİR

Türkiye’nin en stratejik kurumlarından biri olan Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) yıllar önce kapatıldı. Bugün yatırımlar, yatırımcıların keyfi taleplerine göre şekilleniyor. Oysa:

Yatırımın ihtiyaçla örtüşüp örtüşmediği

Bölgenin yatırım için uygunluğu

Kaynakların etkin kullanımı

gibi kriterler olmadan yapılan yatırımlar, kaynak israfına ve enflasyon–cari açık–işsizlik döngüsüne neden olur.

Planlama siyasetin alternatifi değil; kamusal aklın ve verimliliğin teminatıdır. Kurallı ve şeffaf bir planlama mimarisi:

Yatırımcının ufkunu açar

Kamunun elini güçlendirir

Vatandaşın cebini korur

DPT’nin yerine çağdaş, bağımsız ve veri-temelli bir kurum inşa edilmeden; Türkiye aynı hataları tekrarlar: kaynağı dağıtır, değeri kaçırır.

Çıkış yolu, yatırım kararını kişisel talep ve lobi gücünden çıkarıp kurallı, şeffaf, ölçülebilir ve planlı bir çerçeveye bağlamaktır.